Yahudawan da wannan Sarkin King Jour II ya kawo a shekarar 1485 su ne suka zauna a wannan wuri na Afrika, a shekarar 1506 guda 600 suka rayu a nan. Waɗannan Yahudawa yara ne ya tilasta musu suka zama Kirista ya sa aka dinga ɗebo masu mata daga Benin domin su hayayyafa, a ƙarshen ƙarni ma 15 (century).
Waɗannan mutanen Poturgal suna da cikakken bayanin yadda ƙasar Benin take, irin su Pokados a Kudancin Najeriya, sun yi zane sun rubuta duk abubuwan da yadda za a iya shiga wannan ƙasar, wani wai shi Perar shi ya yi wannan rubutun ya gaya wa mutanen su irin yadda ƙasar take da inda za su shiga, har ma ƙasashen Yarabawa irin su Ijebu da yadda za su shiga. Ya zana mu su hanyoyin da za su bi su je, da wurare da za su kiyaye inda suke da haɗari ka da su yi nisa daga bakin wannan ƙasar da suke.
To labarin dai da aka fara samu na jirgin ruwan da ya fara ɗiban Bayi shi ne a shekarar 1522, kuma abin da shi wannan Sarkin Portugal ya tsara shi ne, bai yadda cewa ba wai daga can yake ɗebo mutane ba, saboda waɗannan yaran da ya fara kawo su suka hayayyafa, su ya fara ba wa kwangila cewa su ɗebo musu mutane daga nan ƙasashe da tsari, idan suka yi cinikin su suka kai su waɗannan ƙasashe shi ba ruwan sa duk shekara sai su biya shi su biya masu treasury na ƙasar Portugal.
To irin wannan aiki ya dinga yi har aka samu bayani (record) cewa ga shi a shekarar 2 ga watan Mayun 1522 jirgi ya taso daga Satomi ya iso Pokados 1 ga Afrilun 1522, da irin wannan bayani (record) aka samu cewa ga irin halin da mutanen Portugal suka fara ɗiban mutane, suna kai su suna sayar da su, kuma su Portugees ɗin nan su suka fara kawo wannan wuri Najeriya domin su yi ciniki da shi.
Kuma shi wannan Sarkin Portugal shi ya ba da wannan kwangilar ya ba da lasisi cewa a ringa kawo wurin nan daga India, ana ciniki da shi a matsayin cinikin da yake tsakanin ƙasashen su Benin ɗin nan da wannan ƙasar ta su ta Satomi, kuma ya kasafta bayin nan kashi-kashi.
Akwai yara waɗanda suke ƙasa da shekara 18 da maza da mata da kuma waɗanda suke tsakanin 18 da 30 duk kowanne da farashin sa, yaro ana sayar da shi kimanin wuri 3500, mace kuma ta kan kai ƙasa haka da haka wuri 80, wani lokacin shi kansa cinikin ma ana yin sa kamar na ban gishiri in ba ka manda.
Misali tsakanin kayayyaki da mutanen a na ba su kaya su kuma su bayar da Bayin. Sai ka ga ma wani an ba shi yadiddika da ba su fi ƙwaya 3 ba ko 4 ko 5 a karɓi Baiwa saboda bala’i, wani lokacin za ka sami jirgin ma ya ɗauki kamar bayi 137 jirgi guda, kuma su kansu masu tafiyar da jirgin ba wai kuɗi ake ba su ba ana ba su bayin ne su ma haka dai ake tafiyar da mutane kawai.
Wani mai kula da bayin wanda yake tuƙa jirgin, za a ba shi kamar Bayi guda 3, ya danganta wani shugaban jirgin a ba shi bayi guda 6, mai kula da Bayin kuma a ba shi guda 4, wani ma kuma wanda suke aiki a ba shi 2 ko 1 ya dai danganta da yawan Bayin da kuma cinikin da aka zo da shi.
Wani lokacin za su yi tafiya 3 ko 2 a shekara, su kansu Bayin a cikin bala’i suke yawanci za ka ga waɗanda suke yara su sun iya tafiyar da rayuwar su ba su da matsala, amma manyan su na shan wahala, su kuma mata dama sun zama sai yadda aka yi da su.
Wani lokacin ma su kansu Bayin wasu daga cikin su sukan yi faɗa saboda tashin hankali har ta kai a kashe su, da ƙyar wasu suke kai wa. Wani lokacin ma za ka ga an samu wani Bawan ya gudu har ma za ka ga suna ajiye bayanin (recording), Bawa kaza ya gudu a cikin wannan rahoto da aka samu a shekarar 1522.
Saboda haka akwai tabbataccen tsari na labarin yadda suka tafiyar da Bayi a wannan lokaci, kuma cinikin Bayin nan an shekara 450 ana yin san tun lokacin da su waɗannan Portugees suka fara, shekara 450 ana ɗiban mutane daga kowanne sassa na Afrika ta Yamma.
Cinikin Bayi ya kankama a ƙarni na 16 kuma an samu labarai ma daga su kansu mutanen Portugal da wannan jirgin da ake kira Santamariya da Comansee, amma dai shekaru da suka biyo bayan wannan an fi cinikin, a wannan ƙarni na 16 an ɗebi Bayi sun kai miliyan 1.
Edita; Rumasa’u Muhammad Kallamu
