Saƙonni ko kuma jigogin da waɗannan ayyuka na adabi suke isar wa sun bambanta ne daga wannan gari zuwa wancan ko kuma daga wannan ƙasa zuwa waccan, amma dai abu muhimmi shi ne kowane da abin da yake son ya isar ga al’ummar.
Alal misali daga nazarin da aka yi wa Adabin Elizabeth da ya wanzu a zamanin sarauniya Elizabeth ta Ingila a tsakanin ƙarni na 16 da na 17, ya shahara ne ta fuskar wasan kwaikwayo da kuma waƙoƙi, sannan kuma kusan yawancin marubutan suna yin rubutunsu ne domin kare martabar masu mulki da kuma tajirai.
Wannan ne ma ya sanya tun daga farkon mulkinta, Sarauniya Elizabeth ta kasance tamkar uwar ƙungiyar, kuma mai ba da taimako ga marubutan, ta yadda kamar yadda muka nuna a wasu lokuta har aiwatar da wasan kwaikwayon ake yi a gabanta.
A adabin Larabawa ma musamman kuwa waƙoƙin lokacin jahiliyya, jigonsu bai wuce faɗakarwa ta zamantakewa ba, ko kuma rayuwa irin ta yau da kullum ba, sai kuma jigon waƙoƙin yawace-yawace da kuma waƙoƙi na ƙabilanci da kusan kowace ƙabila ke da shi. Amma bayan bayyanar Musulunci da wayewar kai sai abin ya canza, domin kuwa litattafan adabin Larabci a lokacin sun fi bayyana rayuwar iyali, misali ayyukan Naguib Mahfuz na Cairo Trilogy,
Shi kuwa adabin Onitsha na Nijeriya jigoginsu sai suka sha bamban da na sauran sassan duniya, domin kuwa a lokacin da aka fara samar da shi a 1947, sai ya kasance ya ta’allaƙa ne wajen ba da labaran soyayya da suka shafi aure da kuma kasuwanci, a sassan wannan yanki na Nijeriya.
Ke nan a iya cewa yawancin labaran na Adabin Onisha ba su maganar komai sai labaran soyayya da tatsuniyoyi. Daga baya kuma sun tattauna abubuwa da suka shafi yadda ake rubuta wasiƙa da yadda ake koyon Ingilishi da kuma tallata haja da makamantansu.
Daga binciken da aka gudanar an dai fahimci cewa yawancin jigogi na yawancin Adubban Kasuwa a kowace ƙasa, suna kasancewa abin da al’ummar wannan wuri ne suka fi so da ko sha’awar gani ko karantawa a daidai lokacin da ake aiwatar shi, ko dai na soyayyar ne ko kuma na kasuwanci, ko rayuwar iyalin ko kuma na masu mulkin, kusan a ce wannan shi ya fi rinjayar masu karanta ko sauraron wannan adabi na wannan yanki.
Marubuta
Marubuta waɗannan litattafan dai kamar yadda muka nazarci wasu daga cikinsu, shahararru ne a fagen da suke, wasu kuma fitattun malamai ne a makarantun zamanin. Misali, marubuta adabin Elizabeth, wasunsu sun yi fice matuƙa, marubuta kamar Roger Ascham, wanda yake fitacce kuma shahararren malami ne, domin har sarauniyar Ingilar ma sai da ya koyar da ita a makaranta, an haife shi a shekarar 1515.
Sannan ga masana irin su Edmund Spenser da William Shakespeare da Christopher Marlowe da Ben Johnson da Edmund Spencer da John Fletcher da Thomas Kyd da Thomas Middleton da Thomas Nashe da John Webster da John Donne da Philip Sidney, dukkansu fitattun marubuta ne waɗanda suka yi tashe a wannan zamani na Elizabeth da kuma bayan wannan zamani.
Idan muka dubi marubutan Adabin Kitsch na Jamus, shi ma ya samu fitattun masu zane da rubutu a lokacin, fitattun daga cikinsu kuwa su ne; Gabriel Thuller da Matk A. Cheetham da kuma George Wilhelm Friedrich Hegel.
A adabin kasuwa na Larabawa da muka gani, shi ma ya zo da nasa fitattun marubutan da suka shahara kuma suka samar da litattafai a lokacin, fitattu daga cikinsu akwai Muhammad Husayn Haykal da Muhammad Tahir Haqqi da Naguib Mahfuz da kuma Al-Hamadhani da fitaccen aikinsa na Maqamatil-Hariri da dai sauransu.
Haka ma a kasuwar Onisha wanda za a fara cewa ya fara samar da waɗannan litattafan na kasuwar Onitsha ba wai kawai ya yi fice ba ne, mutum ne wanda ya shahara ta fuskar ilimin boko daga baya, wato Cyprian Ekwensi wanda daga baya ya tashi daga wallafa ƙananan litattafai zuwa manya.
Makaranta
Makaranta Ayyukan adabin kasuwa su ma sun bambanta, wasu talakawa ne kaɗai ke sauraro ko kallo, yayin da wasu kuwa kamar na Elizabeth ya kasance masu sarautar Ingila ɗin suna daga cikin masu yi da sauraron wannan adabi. Sai da ta kai ma wasu ayyukan idan aka yi su, sai a ware wanda za a kai wa sarauniyar, da kuma wanda za a gabatar a bainar jama’a.
Saboda haka sai ya kasance daga cikin masu sha’awar wannan aikin; wato ko dai wasan kwaikwkon ko kuma waƙoƙi sun fito daga masarautar Ingilar. Wannan ne ma ya sa marubuta da dama na wannan lokacin sun ji daɗin yadda ‘yan majalisar Sarauniya ke tarairayar su.
Shi kuwa adabin Kitsch ba wai na talakawa ba ne kaɗai, na sababbin matsakaitan tajirai ne da suke da kuɗin sayen irin waɗannan ayyuka, amma ƙarfinsu bai kai na sayen adabin masu gari ba, sun yi haka ne domin a tunaninsu sayen wannan aikin adabin zai sa su tafi kafaɗa-kafaɗa da sarakuna da tajiran Jamus, masu sayen ayyukan adabi na ƙwarai.
Shi dai adabin kitsch an samar da shi ne domin matsakaitan masu kuɗi ko masu mulkin da ba su kai su yi gogayya da waɗanda suka yi fice ba, duk da haka su ma waɗanda suka yi ficen, ganin ƙarƙo ko kuma yanayin wannan na Kitsch ɗin ya sanya suka fara sayen shi.
Shi kuwa Adabin Kasuwa na Onitsha ya fi shahara ne a wurin matasa `yan makaranta maza da mata, da kuma masu ƙaramin ƙarfi don su samu abin karantawa wanda baya da tsada, ta yadda kowa za iya sa kuɗi ya saya ba tare da wani tarnaƙi ba.
Tsarin Littattafai
Ko a tsarin waɗannan litattafan, mafi yawancinsu ba su da shafuka da yawa, ana yin su ne ta yadda kowa zai iya karance ce su ba tare da ɗaukar wani dogon lokaci ba. Sannan kamar yadda muka ce kuma harshen da ake rubuta su shi ma mai sauƙi ne, wanda bai yi karatu ba da wanda ya fara bai tasa ba da kuma wanda ya yi karatu mai zurfi da sauransu duk za su iya karantasu, domin ba a nannaga harshe ko nuna ƙwarewar harshen da zai zama matsala wajen karantawa.
Saye da Sayarwa
Duk aikin Adabin da ya kasance ana samun shi a wasu wurare da ba na saida litattafan ko aikin adabi ba ne to wannan adabi zai kasance na kasuwa ne ko yayi ko kuma mai tashe ne. Duk adabin da ake bi kasuwa-kasuwa, da shaguna, da wajen `yan tireda, da masu tura kaya a baro, ko wurin `yan kura, kai ko kawai a hanya, ana nemansa don a saya, adabin kasuwa ne, (Malumfashi, 2002).
Wannan ya zama gaskiya idan aka yi la’akari da irin wuraren da ake sayar da littattafan zamanin Sarauniyar Ingila Elizabeth Ta ɗaya, yawancin littattafan ana sayar da samunsu a bakin shagunan da marubutan suka buɗe don tallata hajarsu, ko dai a cikin birnin London ko kuma ƙauyukan da ke maƙwabtaka da shi. An fi ganin su a bakin titi, ‘yan ƙalilan ne suka samu shiga shagunan sayar da littatafai na zamani.
Wasu kuma kamar yadda muka bankaɗo, ana saye da rarraba su ne ta hannu, tsakanin wannan marubuci ko marubuciya zuwa wancan marubuci ko marubuciya. Sai dai za a iya cewa wasu kuma ba ma sayar da su ake yi ba ana aiwatar ko gabatar da su ne a gaban jama’a a lokuttan bukukuwa ko tarurrukan marubuta.
Kusan irin wannan fasali ne aka gani a adabin Kistch na Jamus, yawancin zane-zanen da ayyukan adabin da suka yi tashe a wannan karon an samar da su ne a kasuwar birnin Munich, inda yawancin masu adabin suka rayu. Saboda haka za a iya cewa adabin da zane-zanen duk ‘yan kasuwa ne, don haka a bisa titi ake samu da sayar da su a tsakanin al’ummar wancan zamani.
Idan kuma aka lura da tsarin saye da sayarwar littatafan Adabin Kasuwar Onitsha za a fahimci shi ma ya bi irin wannan fasali na baya. Tun da farko dai an yanke wa adabin cibi ne a kasuwar Onitsha, nan yawancin marubutan suka wanzu, sai kuwa wasu sassa na garuruwan Aba da maƙwabta.
Saboda haka yawancin littattafan ana saye da sayar da su ne a waɗannan kasuwanni. Ba kuma wani wuri na musamman aka tanadar musu ba, inda ‘yan kasuwar ke saye da sayarwar nan ne littattafan suka samu matsuguni.
Naɗewa
A wannan babin an kalli samuwar Adabin kasuwa da kuma bambancin da ke tsakanin Adabi da Adabin kasuwa ɗin ko na yayi ko kuma na talakawa. Bayan ganin irin wannan adabi a sassan duniya kamar na sarauniya Elizabeth a Ingila da na Kitsch a Jamus da na Adbul-Mu’athir a ƙasashen Larabawa sannan sai nan gida a garin Inyamurai wato Onitsha, an kuma kalli matakan gane wannan adabi da sauransu.
Wannan bayani an ciro shi ne daga rubutaccen kundi mai taken: ADABIN KASUWAR KANO: Nazari da Sharhi Game da Ƙagaggun Labaran Hausa (1984-2008) wanda Bashir Abu Sabe 07/211111002 (M.A Hausa Studies) USMANU ƊANFODIYO UNIVERSITY, SOKOTO, NIGERIA ya wallafa.
Danna nan don karanta Adabin Kasuwa Na Onitsha A Nijeriya
Edita@rumasau-kallamu
